سرج ارستر (Surge Arrester) یک دستگاه حفاظتی است که برای جلوگیری از آسیب به تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی در برابر نوسانات ولتاژ ناگهانی، به ویژه ناشی از صاعقه و سوئیچینگ، به کار می‌رود. این دستگاه با تخلیه جریان‌های اضافی به زمین، مانع ورود ولتاژهای مخرب به سیستم‌های الکتریکی می‌شود.

برخی از کاربردهای سرج ارستر

سرج ارستر در بخش‌های مختلف صنعتی، تجاری و مسکونی کاربرد دارد. مهم‌ترین کاربردهای آن عبارتند از:

- سیستم‌های توزیع برق: حفاظت از شبکه‌های توزیع در برابر نوسانات ولتاژ
- کنترلرهای منطقی قابل برنامه‌ریزی (PLC) : جلوگیری از آسیب به سیستم‌های کنترلی
- مدارهای روشنایی: حفاظت از لامپ‌ها و تجهیزات روشنایی
- تجهیزات پزشکی: حفظ عملکرد صحیح دستگاه‌های پزشکی حساس
- تجهیزات HVAC: جلوگیری از آسیب به سیستم‌های گرمایش، تهویه و تهویه مطبوع
- سیستم‌های کنترل فرآیند: حفاظت از تجهیزات در صنایع تولیدی
- پریزهای برق صنعتی: ایمنی تجهیزات صنعتی در برابر نوسانات ولتاژ
- مدارهای ارتباطی: حفاظت از خطوط تلفن، فکس و تلویزیون کابلی

نحوه عملکرد سرج ارستر

سرج ارستر در حالت عادی مانند یک مقاومت بزرگ عمل می‌کند و در برابر ولتاژهای معمولی مقاوم است. اما زمانی که ولتاژ از حد مشخصی بالاتر می‌رود (معمولاً 220 ولت)، سرج ارستر فعال شده و جریان اضافی را به زمین منتقل می‌کند. این عمل باعث می‌شود که ولتاژ در محدوده ایمن برای تجهیزات باقی بماند

اهمیت استفاده از سرج ارستر

استفاده از سرج ارستر برای محافظت از تجهیزات الکتریکی بسیار حیاتی است. در صورت عدم وجود این دستگاه، نوسانات ولتاژ می‌توانند منجر به آسیب جدی یا حتی خرابی کامل تجهیزات شوند. به‌ویژه برای تجهیزاتی که در معرض خطرات طبیعی مانند صاعقه قرار دارند، وجود سرج ارستر الزامی است.

چه تفاوت‌هایی بین سرج ارستر و برقگیر وجود دارد؟ 

سرج ارستر و برقگیر هر دو ابزارهای حفاظتی هستند که برای جلوگیری از آسیب به تجهیزات الکتریکی در برابر نوسانات ولتاژ طراحی شده‌اند، اما تفاوت‌های مهمی در عملکرد و کاربردهای آن‌ها وجود دارد.

تفاوت‌های اصلی بین سرج ارستر و برقگیر

1-عملکرد
- سرج ارستر: این دستگاه برای حفاظت از تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی در برابر نوسانات ناگهانی ولتاژ و جریان‌های اضافی طراحی شده است. سرج ارستر با تخلیه انرژی اضافی به زمین، اجازه نمی‌دهد که ولتاژ اعمال شده به تجهیزات از حد مجاز فراتر رود.
-برقگیر: برقگیر معمولاً برای محافظت در برابر اضافه ولتاژهای ناشی از صاعقه یا نوسانات داخلی سیستم‌های برقی استفاده می‌شود. برقگیرها به طور خاص برای محدود کردن ولتاژ ناشی از برخورد صاعقه طراحی شده‌اند و بیشتر در ورودی‌های سیستم‌های توزیع نصب می‌شوند.

2. نصب:
- سرج ارستر : این دستگاه‌ها معمولاً در تابلوهای اصلی ساختمان یا نزدیک به تجهیزات حساس نصب می‌شوند و به صورت موازی با مدار عمل می‌کنند.
- برقگیر : برقگیرها معمولاً در نقاط ورودی سیستم‌های برق نصب می‌شوند و به صورت سری با مدار عمل می‌کنند تا از ورود ولتاژهای بالا جلوگیری کنند.

3. نوع حفاظت :
- سرج ارستر : بیشتر برای حفاظت از تجهیزات الکتریکی در برابر نوسانات داخلی و خارجی استفاده می‌شود، مانند نوسانات ناشی از سوئیچینگ یا صاعقه.
- برقگیر : تمرکز اصلی آن بر روی حفاظت در برابر صاعقه و اضافه ولتاژهای شدید است که ممکن است به تجهیزات آسیب برساند.
- سرج ارستر : شامل اجزای مختلفی مانند محفظه استوانه‌ای، مقاومت غیرخطی و فاصله هوایی برای عبور جریان صاعقه است.
- برقگیر : معمولاً از مواد خاصی ساخته شده است که توانایی تحمل ولتاژهای بالا را دارند و به سرعت انرژی اضافی را تخلیه می‌کنند.

این تفاوت‌ها نشان‌دهنده این است که هر یک از این دستگاه‌ها نقش خاص خود را در حفاظت از سیستم‌های الکتریکی ایفا می‌کنند و انتخاب صحیح بین آن‌ها بستگی به نیازهای خاص هر سیستم دارد.